Jenny Elissen behoort tot de top van vrouwelijke ondernemers in Nederland. Ze werkte 25 jaar in branding, new business development en marketing intelligence. Daarnaast is Jenny is voorzitter en commissaris bij diverse NGO’s en ondernemingen die Giant Leaps nastreven. Als impact-investeerder is ze betrokken bij jonge, kwantumcreatieve ondernemingen en wil ze bijdragen aan een nieuwe, beter gebalanceerde wereld. Ze is creatief strateeg, actief in permacultuur, ‘waste warrior’, energy reader en healer, en co- auteur van Perfect World Principle. Auteur van het boek dat uitkwam in november 2018. From big ideas to Giant leaps, in a split second. Sinds 2019 is Jenny Elissen columnist bij FONK.
Over creativiteit en de grote sprong voorwaarts.
Thomas Anderson is programmeur bij een softwareontwikkelaar en heeft een illegale parttime bijverdienste als hacker onder de naam Neo. Neo wordt gecontacteerd door een groep 'rebellen'. Morpheus, de leider, onthult aan Neo dat de wereld waarin hij leeft een 'schijnwereld' is die zij benoemen als de Matrix. De Matrix is in werkelijkheid een computersimulatie van de wereld zoals deze was in 1999, gemaakt om mensen onder controle te houden. Morpheus geeft Neo de keuze om uit de Matrix te ontsnappen naar de vaak paradoxale 'echte wereld', of onwetend terug te keren naar zijn oude wereld en er te blijven. Voor de echte wereld slikt hij de rode pil, voor de onwetende wereld de blauwe. Morpheus nodigt hem uit tot een keus.
Deze monumentale film the matrix werd gemaakt in 1999. Er is veel onderzoek gedaan naar hoe science fiction films onze voorbode zijn van het echte leven. Zo zijn bijvoorbeeld veel uitvindingen van Back to the future nu ook een realiteit. Wat mij betreft zijn we nu op het Neo-moment aangekomen als het gaat over hoe we creativiteit gaan inzetten om onze nieuwe realiteiten te scheppen. Ook wij hebben een keus. Durven we de pijnlijke en paradoxale realiteit mee te nemen in onze werkelijkheid of blijven we in de comfortabele ontkenning?
Creativiteit is van alle tijden. Van Leonardo da Vinci tot Elon Musk. De eerste vraag is natuurlijk: verandert er iets in het wezen van creativiteit? Mark Twain verwoordde het prachtig. “De historie komt nooit terug maar het rijmt altijd”. Zo ook voor Creativiteit.
Gedachten verzamelen
Deze tijd vraagt niet om heel veel mooie kleine vernieuwingen maar om een paar fundamentele grote veranderingen. De economie, onze menselijke relatie met techniek en onze verhouding met de plek waarop wij leven. Moeder Aarde. We praten dus eigenlijk niet over klimaatverandering, artificial intelligence of The circular economy maar over het niveau daarboven: Systemchange! Hoe veranderen we het systeem en daarmee onze verhouding met een leefbare en kansrijke realiteit?
De laatste 100 jaar kenmerken zich door het “brainstormen” naar nieuwe realiteiten. Brainstormen is een veelgebruikt groepsproces waarin de breinen samenkomen en ruimte krijgen om op creatieve wijze nieuwe ideeën te ontwikkelen. Vaak is het inderdaad een vorm van toegepast voorstellingsvermogen. We zetten denkhoeden op en associëren zo vrijelijk mogelijk. Mindmapping, brainwriting, rolestorming: allerlei technieken zijn toe te passen en iedereen draagt bij vanuit zijn eigen realiteit en overtuiging. Binnen de mogelijkheden van de groep kun je ieders gedachten verzamelen en, na de koffie, de beste ervan kiezen of combineren. De methode past in een meer traditionele manier van denken over het creatieve (besluit)proces. Creativiteit is voor speciale mensen in een speciale omgeving die speciale ideeën bedenken. Daartoe zijn er creatieve clusters en R&D-afdelingen. Technologie, internet in het bijzonder, heeft grote verandering gebracht in (ons denken over) het creatieve proces. Het maakte duidelijk dat creativiteit vooral interactief is en innovatie cumulatief. Iedereen kan dus meedoen.
lineair denken niet meer logisch
Internet stelde in staat om ideeën verder en sneller te distribueren, het leidde zelfs tot long tails: reusachtige lengte in het businessmodel met vernieuwende en soms wereld veroverende ideeën omdat distributie een nieuw spel werd. Neem bijvoorbeeld de smartphone: een van de grootste revoluties van (het begin van) deze eeuw. De smartphone heeft zich niet zoals de vaste telefonie nummer voor nummer ontwikkeld en over de wereld verspreid. Ze is in een relatief opmerkelijk korte tijd voortgekomen uit de combinatie van mobiel bellen en internet. Binnen tien jaar veranderde ze de wereld. Apple, Google, Facebook, YouTube en andere bekende voorbeelden van inmiddels wereldomspannende bedrijven en merken hebben die wereld niet stapje voor stapje en in de loop van generaties veroverd. Ze namen met de kracht van een invasie zo’n beetje in één klap de aarde over. Dergelijke successen liggen nauwelijks nog in het logische verlengde van eerdere ontwikkelingen. De smartphone is geen lineaire ontwikkeling. Het logische en lineaire verlengde werd losgelaten door multichannel te gaan werken.
'Technologie, internet in het bijzonder, heeft grote verandering gebracht in het creatieve proces.'
Eerst door enkelingen zoals Steve Jobs, later door steeds meer nieuwe, jonge, creatieve ondernemers. Ze zagen een ideaal: dat iedereen toegang zou krijgen tot kennisuitwisseling en communicatie. Ze gingen vervolgens niet stap voor stap aan de gang, blokje voor blokje bouwend aan een nieuwe
realiteit. Ze projecteerden hun visie, trokken gelijk denkenden aan en gaven exponentieel groeiend gestalte aan hun droom. Daarmee deden ze de dingen anders dan de generatie voor hen. Waarom? Omdat de wereld dankzij technologie zo was en is veranderd dat lineair denken en handelen helemaal niet meer zo logisch is.
We hebben de grenzen van technologie en voorstellingsvermogen verlegd. We zijn naar de maan geweest en het digitale tijdperk ingestapt. We hebben bedrijven, merken en markten ontwikkeld die razendsnel kunnen opkomen, exponentieel snel kunnen groeien en met soms implosieve kracht weer kunnen verdwijnen. Misschien staan we hiermee nog maar aan het begin van een verdere ontwikkeling, maar met zekerheid zijn we aan het einde van een tijdperk: het tijdperk van lineair denken en groeien.
De grootste begrenzing van het brainstormen is wel dat we er niet de beperkende overtuigingen meer overstijgen die onze realiteit bepalen. Overtuigingen die ons dagelijks leven vormgeven en waarvan we ons niet of nauwelijks bewust zijn. Onze beperkende overtuigingen zijn meteen het glazen plafond in onze creativiteit. Anais Nin verwoordde het op de mooiste manier. “We don’t see things as they are, we see them as we are”. Iets om even bij stil te staan als je gaat ontwerpen voor een betere wereld.
Beter materiaal bedenken
We kunnen ons met brainstormen ook niet onttrekken aan groepsprocessen en ‘inside-in’ effecten, waarbij we ons naar de groep vormen, wat de kwaliteit van besluiten en ideeën ondermijnt. En we kunnen er niet mee ontsnappen aan conventies die ons weerhouden van écht grote doorbraken. Al brainstormend kunnen we bijvoorbeeld een plastic fles verbeteren of iets met minder suiker of zout ontwikkelen. We kunnen beter materiaal bedenken, een andere verwerking van het materiaal verzinnen. Met elke verbetering creëren we een minder SLECHTE fles of minder SLECHT voedingsmiddel. Wat we doen is een honderd procent fantastische verpakking verzinnen. Of komen met holistische oplossingen die meer dan één stapsgewijze verbetering of aspect omvatten. Als we eerder een paradigma shift nastreven dan een ‘verbeterslag’, eerder doorbraak ideeën dan goede ideeën – dan moeten we niet alleen op een andere manier kijken naar creativiteit, maar ook naar ‘realiteit’. We moeten ruimte bieden aan de grens verschuivende inzichten die zelf weer nieuwe ruimte creëren. Dat begint dus in onze eigen kwantumcomputer.
ontwerpen buiten de huidige tijd
Zodra we openstaan voor die andere werkelijkheden oftewel wanneer we de beperkende illusie van onze schijnbaar unieke realiteit loslaten, kunnen we zelf tot heel nieuwe gedachtes en creaties komen: gedachtes en creaties die zijn geïnspireerd door eindeloze fantasie in plaats van toegepast voorstellingsvermogen wat we lenen van anderen of wat we denken te weten. Die niet zijn gelimiteerd door hun lineaire oorsprong en niet zijn beperkt door tijd en plaats. Hiermee komen we van creativiteit in Kwantumcreativiteit. Door fundamenteel anders om te gaan met schijnbaar in de praktijk gewortelde ‘problemen’, kunnen we op intuïtieve wijze snel tot briljante ideeën en beslissingen komen. Ook ontsnappen we ermee aan de verborgen dilemma’s die ons met hun illusie gevangenhouden en leiden tot lastige (en slechte) besluitvorming. Het lineaire zocht een oplossing voor een probleem. In een tijd waarin wicked problems, schijnbaar onoplosbare problemen, en morele dilemma’s onze agenda bepalen, komen we er niet meer met ons MBA curriculum en klassieke wetenschap. Einstein had de mooiste samenvattende zin, we kunnen het probleem niet oplossen op hetzelfde niveau dat het gecreeërd is.
Daarvoor moeten we onze kwantumcreativiteit aanzetten. In veel boeken wordt geschreven over de mogelijkheden van het rationele brein. Hiermee ontsluiten we slechts een kleine vijf procent van ons potentieel. Wij zijn zelf een grote kwantumcomputer. Op het moment dat we het onzichtbare en onverwachte durven mee te laten doen, tellen we daar zomaar twintig procent bij op. We zien het nog niet maar het is er wel degelijk.
'In een tijd waarin wicked problems onze agenda bepalen, komen we er niet meer met ons MBA curriculum en klassieke wetenschap'
In het boek Het slimme Onbewuste van Ab Dijksterhuis leren we dat we beter goede nachtrust kunnen nemen dan te blijven nadenken over een probleem om tot de oplossing te komen. We gaan dan ontwerpen buiten de huidige tijd en ruimte. Bovendien lukt het dan ook beter om gebruik te maken van onze hartintelligentie. Een veel verfijnder neuronetwerk dan het brein. Intelligentie die veel beter is aangesloten op grote veranderingen dan het hoofd. Het hoofd blijft wikken en wegen. Het hart “weet” en kan beslissen in een split second. Als we dit gaan doen, betekent het ook dat denkbeelden, gevoelsbeelden gaan worden. Dat we gaan vertrouwen op onze intuïtie die dingen niet onder woorden kan brengen maar onze gevoelens verbeelden. Die laten zien dat in een ding vaak twee kanten van de werkelijkheid vertegenwoordigen. De kat en de muis.
Beeldtaal
Het uit onze dualiteit stappen, is het nieuwe spel om iedereen mee te laten doen en te laten winnen. Bijvoorbeeld het motto van Justdiggit waar ik voorzitter van was in de afgelopen acht jaar. Als we de aarde op kunnen warmen, kunnen we haar ook afkoelen. Door te zien dat robots en AI ons helpen meer mens te zijn. We worden uitgenodigd omdat wat wij kunnen en machines niet, in te zetten. Onze intuïtie. Dat virtual reality de nieuwe manier is om dingen te voelen waarvan we dachten dat dat alleen in een materiele wereld mogelijk was. Ga maar eens op de rand van een ravijn staan in een virtual reality omgeving. Iemand duwt je tegen je rug, jij weet dat je in een kamer bent, wedden dat je omvalt! Datzelfde is, omgekeerd, ook te gebruiken voor mensen die straatvrees hebben. Dit soort creativiteit gaat helpen om wicked problems en morele dilemma’s opnieuw te harmoniseren tot een nieuwe realiteit of zelfs tot iets dat het “oude” volstrekt overbodig maakt. We gaan volop creëren met het nu nog onzichtbare en onverwachte. Kennedy riep het al in de jaren 60 over het landen op de maan. Not because it’s easy but because it’s hard. We gaan een Nieuwe Taal leren. Beeldtaal. Welke pil ga jij nemen? De rode of de blauwe?
Jenny Elissen, co-founder Giant Leapers.